Możliwości rozwoju społeczno- emocjonalnego dziecka z Zespołem Aspergera.

Dzieci z Zespołem Aspergera mają na ogół zaniżoną samoocenę.

Podczas swojego krótkiego życia doświadczyły już z pewnością wielu porażek i niepowodzeń.

Rzadko są akceptowane w grupie, słyszą na swój temat wiele negatywnych opinii, dodatkowo ograniczają je rozmaite lęki i fobie.

To wszystko może doprowadzić do tego, że nie wierzą w swoje możliwości i czują się gorsze, co wpływa również na sposób postrzegania ich przez inne osoby.
Najważniejszą rolę w podnoszeniu samooceny młodego człowieka odgrywają rodzice, to oni muszą zrobić wszystko, aby dziecko poczuło się dobrze samo ze sobą i zaakceptowało siebie.

Jednak nie można zapomnieć o ogromnej roli, jaką spełniają nauczyciele oraz terapeuci pomagający dziecku z Zespołem Aspergera. 

Chwalenie dziecka jest nieodzownym elementem życia codziennego oraz terapii.

Młodych ludzi z Zespołem Aspergera należy chwalić jednak trochę inaczej.

Nie potrafią oni odczytać emocji ani z twarzy, ani z gestów.

To, co rodzic, czy nauczyciel chce wyrazić, powinno być zawsze wyrażone werbalnie.

Pochwała w formie uśmiechu może nie być w ogóle zauważona i przez to dziecko nie uzyska informacji zwrotnej, czy dorosły jest z niego zadowolony.

Dodatkowo uśmiech może zostać także odczytany jako naśmiewanie się.

Należy zatem również cierpliwie uczyć młodego człowieka odczytywania emocji z wyrazu twarzy czy szeroko rozumianej komunikacji niewerbalnej.

Przy chwaleniu dziecka skuteczne okazuje się działanie według schematu : najpierw powiedz, co widzisz, a następnie powiedz, co czujesz, np. Widzę, że spakowałeś książki i zeszyty do tornistra. Jestem zadowolona. 
Niezwykle ważne jest, aby chwalić dziecko nie tylko za to, co jest widoczne, ale przede wszystkim za wysiłki i starania dziecka nawet wówczas, gdy nie przynoszą pożądanego efektu

Chwalenie nie może być mylone z oceną.

Komunikat „Byłeś dzisiaj grzeczny” jest kompletnie niezrozumiały dla dziecka z Zespołem Aspergera, dlatego bezpieczniej jest je chwalić za konkretną rzecz.

Pochwały takie nie mogą być przesadzone, gdyż dziecko z Zespołem Aspergera przestrzega zasad bardzo konsekwentnie i nie przyjmie pochwały, na którą nie zasłużyło.
Każde dziecko, nie tylko z Zespołem Aspergera, musi nauczyć się przestrzegania pewnych reguł i zasad obowiązujących wszystkich ludzi.

Dzieciom z deficytami znacznie trudniej jest to osiągnąć, dlatego tez muszą się bardziej starać i ciężej pracować.

Aby im to ułatwić, dorośli powinni sami nauczyć się pewnych zachowań. 
Niezwykle istotny jest sposób, w jaki mówimy do dziecka i wydajemy mu polecenia, ponieważ dzieci z Zespołem Aspergera bardzo często mają problemy z koncentracją, ich uwaga skupia się na krótko. Jeśli polecenia będą bardzo złożone, to szansa na ich wykonanie jest niewielka.

Najskuteczniejsze są polecenia krótkie, bezczasownikowe: „plecak do ręki”, „piórnik na biurko”.

Zaobserwowano, że jeśli w tego typu wypowiedzi rodzica nie ma czasownika, ryzyko buntu przeciwko wykonaniu polecenia jest mniejsze.

Krótkie polecenia służą także rozbiciu trudnych czynności na małe etapy.

Przykładem może być tu hasło: „Posprzątaj swój pokój”.

Dziecko może kompletnie nie wiedzieć, od czego zacząć, co gdzie położyć.

W sytuacji, gdy usłyszy: „Klocki do pudełka, ksiązki na półkę, papierki do kosza” szansa na zaprowadzenie porządku w pokoju rośnie. 
Ustalenie zasad, których trzeba przestrzegać w domu czy w szkole jest jednym 
z najważniejszych elementów życia codziennego.

Przed ustaleniem zasad warto odpowiedzieć na pytanie, czego oczekujemy od dziecka i co jest dla nas, jako rodziców, nauczycieli, najważniejsze.

Za idealne zachowania możemy uznać na przykład: mówienie prawdy, poszanowanie cudzej własności, wypełnianie wszystkich swoich obowiązków, wysłuchiwanie mówiącego bez przerywania mu, nieużywanie wulgaryzmów, szanowanie cudzego zdania, wzajemna grzeczność. 
Dopiero potem powinniśmy stworzyć zasady w odniesieniu do indywidualnych potrzeb.

Zasługującym na uwagę przykładem zasad jest kodeks złości. Ukazuje on w sposób przejrzysty i zrozumiały, jakie są akceptowalne sposoby okazywania zdenerwowania.

Może on mieć np. taką formę:

Kodeks złości
1.Każdy ma prawo do złości. 
2.Konflikty rozwiązuję, mówiąc wprost o swoich uczuciach.
3.Złość wyrażam w sposób dozwolony, jeśli:
- rysuję na kartce, to, co czuję;
- drę gazety na kawałki;
- piszę w zeszycie złości;
- siedzę sam (a) w kąciku złości;
-uderzam w poduszkę;
- krzyczę w swoim pokoju.
4.O złości mówię dopuszczalnymi słowami.

Należy zdawać sobie sprawę z tego, jak wielka siła tkwi w motywowaniu i nagradzaniu.

Stanowią one dla człowieka to, czym jest paliwo dla samochodu.

Na warsztatach dla rodziców i nauczycieli dzieci z Zespołem Aspergera lub z ADHD proponuje się takie systemy motywacyjne do zmiany niewłaściwych zachowań jak: zbieranie punktów (w dowolnej formie: naklejki, pieczątki, żetony), ustalenie progów, które gwarantują zdobycie kolejnej nagrody lub przywileju.

W pierwszych latach życia dziecka nagrody muszą być łatwe do zdobycia, a z czasem, pracując nad kolejnymi zachowaniami, należy podnosić poprzeczkę.

Ze starszymi dziećmi można zawrzeć kontrakt, który jest formą umowy między dzieckiem a rodzicem, opiekunem lub nauczycielem.

Przed jego spisaniem należy ustalić, co jest przedmiotem umowy. Chodzi tu o konkretne zachowania, które mają zostać wyeliminowane lub o takie, które powinny pojawiać się częściej.

Ciekawym rozwiązaniem na uczynienie codzienności bardziej przewidywalną i”oswojoną” dla młodego człowieka z Zespołem Aspergera jest tworzenie tak zwanych historyjek społecznych na temat miejsca, do którego dziecko się wybiera lub czekającego go wydarzenia.

Jeżeli np. wybiera się do dentysty, to korzystnie byłoby napisać opowieść o wizycie w gabinecie stomatologicznym. Krok po kroku omówić przebieg wizyty – co będzie robił dentysta, jakich narzędzi może używać, jak to się zakończy.

Ważne jest, aby wyjaśnić dziecku, po co tam idzie.

Opowiadając historyjkę, rodzic bądź nauczyciel tworzy konkretne obrazy , pozwalając przeżyć dziecku te konkretną sytuację.

Wymaga to od opiekunów wyobraźni i umiejętności przewidywania, jednak znacznie ułatwia funkcjonowanie i zapobiega niespodziewanym wybuchom dziecka.

Oczywistością jest, że nie da się opracować w formie skryptów wszystkich sytuacji.

Z całą pewnością niejednokrotnie rodzice czy nauczyciele zostaną czymś zaskoczeni, dlatego warto przygotować dziecko również na takie okoliczności i wypracować z nim schemat działania w sytuacjach nieprzewidzianych.

Pozwoli mu to poradzić sobie w trudnej chwili.

Autorka artykułu: Justyna Gąsior

Bibliografia:
1. Atwood T., Zespół Aspergera, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2006.
2. Borkowska A., Zrozumieć świat ucznia z ZA, Wyd.Harmonia, Gdańsk 2012.
3. Borkowska A., Grotowska B., Codzienność dziecka z ZA okiem rodzica i terapeuty, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2011.