Objawy autyzmu we okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa

Wraz z rozwojem nauki, medycyny, psychologii, ale i świadomości rodziców- autyzm jest rozpoznawany coraz szybciej, co daje dziecku szansę na zmniejszenie ograniczeń, szybsze podjęcie terapii i możliwie pełne wykorzystanie jego potencjału. Nie jest mrzonką stwierdzenie, że im szybciej podjęta terapia tym większe efekty, ponieważ w okresie wczesnego dzieciństwa mózg dziecka wykazuje się największą neuroplastycznością.

Artykuł ma na celu ukazanie tych elementów w rozwoju dziecka, które mogą wskazywać na cechy autyzmu u niemowląt i małych dzieci.

1. Symetria- jeśli dziecko porusza się asymetrycznie- gdy na przykład jedna strona jego ciała jest bardziej aktywna od drugiej- jest to sygnał, że istnieje jakiś problem. Asymetrię ułożeniową można zaobserwować już w pierwszych tygodniach życia dziecka i jest to jeden z najwcześniejszych sygnałów ostrzegających przed możliwymi trudnościami rozwojowymi. Symetria związana jest z prawidłowym działaniem oby półkul mózgowych. Niepokoić może sytuacja, gdy kilkumiesięczne dziecko w pozycji na brzuchu zamiast podpierać się obiema rączkami w ten sam sposób, wystawia do podpierania tylko jedną rączkę. Wczesna diagnoza i terapia, np. Metodą Bobath/ Vojty, może wspomóc zmniejszanie asymetrii.
2. Przekraczanie linii środkowej ciała- kilkumiesięczne niemowlę powinno złączyć rączki nad linią środka ciała, a następnie przekraczać ją, czyli prawą rączką sięgać po zabawkę po lewej stronie i odwrotnie. Jest to krok milowy w rozwoju dziecka i sygnalizuje, że mózg rozwija się prawidłowo.
3. Odruchy- powstają w reakcji na pobudzenie nerwów obwodowych, czyli biegnących z różnych części naszego ciała do rdzenia kręgowego i pnia mózgu. Niepokoić może (między innymi) fakt, że dziecko ośmio- dziewięciomiesięczne nie wyciąga rączek do przodu podczas upadania lub gdy skierowane jasne światło nie powoduje odruchu mrugania- odruchowego zamykania powiek. Odruchy pojawiają się i zanikają w określonych ramach czasowych .Nieprawidłowe odruchy STOS, ATOS, TOB i inne, może zdiagnozować neurolog / lekarz rehabilitacji ruchowej lub doświadczony pediatra podczas badania.
4. Dziecko prawidłowo rozwijające się powinno przejść po wszystkich szczebelkach drabiny rozwoju motorycznego. To znaczy, że niemowlę powinno w pozycji leżenia na brzuchu unosić główkę, następnie opierać się na rękach, rozglądać się wokół siebie, następnie unosić ciężar ciała na wszystkich kończynach, przygotowując się do raczkowania. Raczkowanie jest niezwykle ważnym elementem rozwoju dziecka i jego pominięcie powinno budzić niepokój u rodzica, np. gdy dziecko bez etapu raczkowania zaczyna wstawać. Nieprawidłowe raczkowanie to takie, w którym obserwujemy asymetrię, np. jedna noga jest ułożona prawidłowej, a druga jest wyprostowana w pozycji gotowej do chodzenia. Inna forma nieprawidłowego raczkowania to taka, w której dziecko upada pod ciężarem swojego ciała, nie koordynuje prawidłowo ruchu naprzemiennego. Raczkowanie bowiem świadczy o prawidłowym funkcjonowaniu lewej i prawej półkuli mózgu. Warto też wspomnieć o umiejętności siadania, która pozwala dziecku zobaczyć świat w nowej perspektywie. Niepokoić może fakt, że dziecko ma opóźnienie w nauce siadania lub podczas siedzenia przewraca się, dodatkowo nie wyciąga rączek przed siebie w odruchu spadochronowym. Często u maluszków, u których w późniejszym czasie diagnozuje się autyzm- dzieci trzymają ramiona i głowę w pierwotnej pozycji i niestety uderzają twarzą o podłoże. Wygląda to tak, jakby nie wyczuwały momentu, w którym tracą równowagę. Podczas nauki siadania jak i samego siedzenia- obserwowania otaczającego świata- rozwija się intensywnie układ przedsionkowy, który znajduje się w uchu wewnętrznym.
5. Chodzenie to proces, którego dziecko nie opanuje w jeden dzień. Wymaga on czasu, rozwijania mięśni, zmysłu równowagi i koordynacji ruchów. Niepokoić może nas zbyt duże opóźnienie w nabywaniu umiejętności chodzenia. Przyjmuje się, że do 18 miesiąca dziecko powinno nabyć tą ważną umiejętność. U dzieci, u których w późniejszym etapie diagnozuje się autyzm, obserwuje się nietypowe wzorce chodu z uporczywą asymetrią, opóźnienie w osiągnięciu dojrzałego chodu, trudności z układem przedsionkowym. Warto zwrócić uwagę na to jak dzieci stawiają stopy na podłożu. Podczas robienia kroku powinien być od rozpoczęty od postawienia pięty, a następnie całą stopę. Dzieci z autyzmem często stawiają całą stopę na podłożu lub chodzą na palcach.

Kolejnymi elementami na które warto zwrócić uwagę u małego dziecka to nadwrażliwość na bodźce, np. dźwiękowe, wzrokowe, słuchowe, smakowej i dotykowe. Na przykład dziecko może być płaczliwe i rozdrażnione słysząc określone dźwięki, np. sprzętów domowych, określonych przedmiotów, głosów, muzyki. Dziecko może nie akceptować pokarmów o określonej konsystencji lub smaku. Może płaczem reagować na delikatne mizianie, określone faktury, np. ręcznik, ubrania, metki w ubraniach. Może wykazywać niechęć do eksplorowania różnych faktur. Podwrażliwość można zaobserwować, gdy dziecko „za bardzo” interesuje się określonymi bodźcami, np. szuka mocnych wrażeń słuchowych, smakowych, dotykowych, wzrokowych. Dobrze się czuje w zabawie w przepychanki, lubi docisk, mocne masaże, bawi się siłowo, głośno. To tylko fragment całego wachlarza zachowań, które mogą być przejawem nieprawidłowości w rozwoju sensorycznym. Diagnozę SI przeprowadza kwalifikowany Terapeuta Integracji Sensorycznej.

Bardzo istotnym elementem prawidłowego rozwoju malucha jest nawiązywanie prawidłowych więzi z osobami z najbliższego otoczenia. Niepokoić może fakt, że niemowlę nie odwzajemnia  uśmiechu, nie podejmuje prób gaworzenia, nie interesuje się twarzą osoby, która jest blisko niego, odwraca się lub wydaje się, że jest „w swoim świecie”, nieobecny. Aby ocenić prawidłowy rozwój zdolności językowych i komunikacyjnych warto udać się na spotkanie z neurologopedą.

Wczesne objawy autyzmu mogą wiązać się z wieloma objawami w różnych aspektach rozwoju człowieka. To co powinno szczególnie budzić niepokój u rodzica to asymetrie, zbyt szybkie lub zbyt wolne osiąganie kamieni milowych, nieprawidłowe reakcje na bodźce sensoryczne, obserwowanie nieprawidłowych zachowań społecznych.

Warto podkreślić, że nie zawsze nieprawidłowości motoryczne są związane z rozwojem autyzmu w późniejszym czasie, podobnie jak zaburzenia sensoryczne. Dziecko może mieć nadwrażliwość dotykową niepowiązaną z autyzmem lub opóźnienia w komunikacji z przyczyn anatomicznych lub środowiskowych. Na rozwój dziecka wpływa wiele czynników, ale jednym z ważniejszych gwarantów rozwijania potencjału jest czujny, obserwujący i wspierający rodzic.

Literatura:

Anna Mikler- Chwastek, „Sprawdzian rozwoju psychoruchowego niemowląt”, Harmonia.

Jagoda Cieszyńska, „Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda Krakowska”, Centrum Metody Krakowskiej.

Osnat i Philip Teitelbaum, „Czy moje dziecko ma autyzm?”, Harmonia.